Cat Smits over theatermaken en poppenspel
Wat is jouw associatie bij een poppenspel en poppenspeler... Zie jij gelijk Jan Klaassen, marionetpoppen of Achmed van Jeff Dunham voor je? Je zal dan niet de enige zijn. Daarom is het tijd om een ander licht te schijnen op het poppenspel. Want het is veel diverser en spannender dan het traditionele poppenspel. En daar weet Cat Smits alles van. Ik ga met haar in gesprek!
De eerste ontmoeting
Cat en ik kwamen met elkaar in contact via de Haagse Stadmakers. Cat was op zoek naar een een plek voor haar theatervoorstelling “Grenzen”. ANNA’s community/ontmoetingsplek ANNA&Co leek daar de ideale plek voor. Toen we elkaar daar ontmoetten en ze vol enthousiasme vertelde over haar poppenspel werd mijn nieuwsgierigheid gewekt. Ze gaf mij namelijk een totaal nieuwe blik op het poppenspel. Bij stom toeval kwamen we erachter dat Cat haar atelier in een ander gebouw van ANNA zit. “1+1 = 3” zou onze directrice Willemijn de Boer zeggen.
Even voorstellen Cat Smits
Cat Smits (1982) is een theatermaakster, poppenspeelster en actrice. Cat studeerde muziekwetenschappen en is vervolgens een opleiding tot theaterdocent gaan volgen aan de academie voor theater en dans. Haar carriere begon ze als actrice al snel specialiseerde ze zich in poppentheater. Inmiddels is Cat een wereldwijd bekende poppenspeelster en -maakster.
Het ontstaan van de liefde voor het poppenspel
Cat Smits was voor een jongerenproject in Berlijn. De jongeren konden allerlei (theater)workshops volgen. Een van de workshop richtte zich op het poppenspel. Wat Cat zag, is iets wat ze in lange tijd niet meer had gezien en het verwonderde haar. Het was een soort magie, die object manipulatie van het poppenspel.
“Toen ik voor het eerst een echt poppenspel zag werd ik omvat door een bepaald soort magie die ik jarenlang in theater heb gemist” - Cat Smits
Wat Cat zo fascinerend vindt aan een poppenspel is dat de, soms harde, realiteit wordt aangehaald op een surrealistische manier. Beladen onderwerpen worden op deze manier toch besproken, het publiek wordt soms heel openhartig.
Cat haalt een voorbeeld aan van een voorstelling die ze speelde in Iran. In Iran is het verboden om te dansen, het is zelfs illegaal. In deze voorstelling werd juist gedanst, daarom moest het stuk eerst door een ballotagecommissie. Het stuk werd goedgekeurd. Met spanning betrad Cat het toneel en begon zij de voorstelling. Op het podium danste de poppen zwierig rond, zij zelf dus ook. Maar door de onschuld van de poppen vond men dit niet erg en kon er in het zeer strenge Iran toch een ‘dansvoorstelling’ plaatsvinden.
Het poppenspel theater in Nederland
“Vaak is de associatie bij poppenspel de marionet- en handpoppen. Waar de poppenspeler “onzichtbaar” is. Hier in Nederlands is het vrij traditioneel en er bestaat geen opleiding voor poppenspel. Het moderne poppenspel is zoveel meer en als acteur speel je actief mee. Als je zelf meespeelt krijg je een interessante dynamiek tussen de pop en de acteur. Het brengt dan nog meer de pop tot leven. In Frankrijk heb je een toneelschool juist en alleen voor deze kunstvorm.”
Daar heeft Cat dan ook een aantal maanden trainingen gevolgd om de, nog in Nederland onderbelichte, kunstvorm onder de knie te krijgen.
Cat laat mij zien waar de basis van het poppenspel uit bestaat.
“Iedereen begint met een lap stof. Dit stukje stof moet je tot leven brengen door drie elementen toe te voegen: adem, gewicht en focus. Als poppenspeelster moet je in onbalans staan om de pop in balans te zetten. Dit zijn de eerst technieken.”
En ja, inderdaad, dit is echt magisch. Een lap stof dat in een hoekje lag, brengt ze tot leven.
Vervolgens laat Cat mij zien hoe ze speelt met Nafiss (een pop voor een nieuwe voorstelling). Wat ik zie is dat er echt interactie is tussen deze twee. Door het lichte materiaal, lijkt het alsof Nafiss ademt. Cat zorgt ervoor dat elke keer, net een paar seconde eerder, de focus en aandacht ligt op de pop in plaats van de poppenspeelster.
“Ouderwets is een poppenspeler die er niet is.”
Naast poppenspeelster ook poppenmaakster
Cat maakt al haar objecten en poppen zelf. Dit kon niet zonder haar leermeester Duda Paiva. Bij hem leerde ze niet alleen het poppenspel, maar ook het maken van de poppen. Duda Paiva maakt zijn poppen van schuimrubber, het materiaal waar ook de poppen van Cat uit worden gecreëerd.
“Het fijne aan het materiaal is dat het flexibel, licht en goed bewerkbaar is. Daarnaast kan het vacuüm gezogen worden waardoor het makkelijk op reis kan. Een heel decor kan zo in een koffer.”
Voor het bouwen van een pop is ze ongeveer een maand bezig. Het begint als een echt beeldhouwwerk. Vanuit een blok schuim maakt ze eerst in grove lijnen de contouren om vervolgens stap voor stap meer vorm te geven aan de pop.
“Duda Paiva mijn leermeester heeft mij geleerd om de poppen te maken. Hij zelf is opgeleid door drie ‘heksen’. De dames gaven aan dat er een moment komt dat de pop zelf laat zien wat voor karakter het heeft. Ik ben niet echt spiritueel aangelegd, maar op een gegeven moment in het creatie proces krijgt de pop een eigen karakter. Als dat punt bereikt is, volgt het hele werk vanzelf omdat ik dan precies aan voel wat er nog moet gebeuren. Het heeft een enorm intimiteit.”
Reflectie van de tijd waarin we leven
De theaterstukken gaan altijd over maatschappelijk thema’s en geeft een reflectie van de tijd waarin we leven.
“Het is zo interessant om bepaald thema’s door middel van het poppenspel te belichten. Het wordt er minder zwaar door.”
In oktober 2020 ging de voorstelling Grenzen in première. Net voor de tweede lockdown en hebben ze het nog net een aantal keer kunnen spelen. Grenzen gaat over het IND systeem. Geïnspireerd en een vertaling van een zesjarige onderzoek over de IND, onderzocht door Cat’s partner dr. Maja Hertoghs.
“Er is enorm veel onderzoek gedaan naar hoe IND werkt. De personen die er werken zijn onderdeel van een moeilijk systeem. De werknemers handelen vanuit een rol waar ze soms beslissingen nemen die je als ‘individueel persoon’ niet kan nemen. Alleen uit een bepaalde rol kan dat. Door middel van verschillende anonieme maskers wil ik dat belichten.”
Door het poppenspel laat Cat het systeem zien van het proces van IND. Doel om het onmenselijke van het systeem te belichten. Het hele onderzoek zou een zaak kunnen worden. Maar door middel van het theater/poppentheater wordt het een beschouwing. De menselijkheid gaat er van af, net als dat dat het doet bij de mensen binnen de IND die het moeten uitvoeren.
Haar nieuwste voorstelling heet: Niets te Verliezen. Het stuk is gebaseerd op de gedichten van Nafiss Nia, een Iraanse dichtster met een vlucht achtergrond. In het spel komen de grote en kleine Nafiss tegenover elkaar te staan. De vlucht is de rode draad in het verhaal, de gedichten de stapjes. Het is een museum van herinneringen.
De muziek is er speciaal bij gemaakt. Er worden losse video stukken gemaakt en in het theater worden deze losse stukken met elkaar verbonden.
Een samenwerking van Nafiss Nia, Floris van der Vlugt en Cat Smits.
Wat is je wens voor het poppenspel en de kijk die men er op heeft?
“Ik zou willen dat het veel meer gezien wordt als een kunstvorm. Het lijkt mij erg gaaf om meer te gaan animeren en dan voornamelijk experimenteel als een kunstvorm in plaats van een verhaal.”
Op dit moment speelt Cat Smits (samen met 6 van mijn poppen) ook in de installatie experience van Cezanne Tegelberg & Co, naar het kinderboek Yuto en de Boom, die op 1 mei in premiere is gegaan in de loods van Degrade (Laan van Poot Den Haag).
Meer informatie vind je op:
catsmitscompany.com
tekst & foto’s : Melissa George